Szanowni Rodzice!

 Sytuacja dzieci w okresie kwarantanny

Aby zrozumieć zachowanie i uczucia dziecka, które w czasie epidemii znalazło się na kwarantannie, izolacji czy zdalnym nauczaniu należy spojrzeć na tą sytuację nieco inaczej, czyli z perspektywy dziecka. Okres kwarantanny sprawił, że zmieniło się znacząco funkcjonowanie całej rodziny. Dzieci/młodzież zostały objęte edukacją zdalną w domu. Również niektórzy rodzice dostali polecenie pracy zdalnej w warunkach domowych. W wielu przypadkach rodzice przebywają w domu bo zamknięte są ich zakłady pracy, a w jeszcze trudniejszych tą pracę stracili. Zamknięte zostały przedszkola, a więc młodsze rodzeństwo również przebywa w domu. Ponadto sytuacja epidemiologiczna i środki ostrożności wprowadzone w kraju uniemożliwiły bezpośredni kontakt z innymi osobami: babcią, dziadkiem, dalszą rodziną, kolegami, koleżankami. Ograniczona jest również przestrzeń, w której można swobodnie korzystać ze spacerów, zakupów, zajęć dodatkowych. Oznacza to, że czas, który dotychczas przeznaczony był na inne aktywności, został ograniczony - spędzamy go w domu z pozostałymi członkami rodziny.

Spójrzmy na tę sytuację z kilku płaszczyzn życia dziecka:

Sytuacja rodziny:

Warunki lokalowe np. mały metraż mieszkania, gdzie w tym samym czasie przebywa wiele osób, ograniczona przestrzeń, w której często brakuje miejsca na prywatność np. wspólny pokój   
z rodzeństwem.

Warunki materialne, które zmieniają się dynamicznie w wielu rodzinach: niestabilność finansowa, utrata środków finansowych, ograniczenia w codziennym budżecie domowym, brak wyposażenia w sprzęt niezbędny do nauki i pracy on-line - te wszystkie czynniki mają znaczący wpływ na funkcjonowanie dziecka w nowej rzeczywistości.

Rodzeństwo, które dużo więcej czasu spędza razem, bez możliwości swobodnego odreagowania powstających napięć przez kontakt z koleżankami i kolegami, czy codzienną swobodną aktywność fizyczną jest narażone na większe napięcie wzajemnych stosunków.

Innym biegunem tej sytuacji jest bycie jedynakiem i możliwość zwiększonego odczuwania samotności. Dzieci, które nie mają rodzeństwa i są odizolowane od codziennego, swobodnego kontaktu z rówieśnikami, mogą w większym stopniu odczuwać samotność, nudę, lęk.

Problemy rodzinne, na które w obecnej sytuacji dziecko dużo bardziej jest narażone: konflikty rodzicielskie, niestabilność finansowa, problemy emocjonalne rodziców, przemoc w domu, choroba członka rodziny. Ze względu na znaczące ograniczenia i zmiany  w codziennym funkcjonowaniu, dziecko we wzmożony sposób odczuwa negatywne emocje.

Sytuacja społeczna i emocjonalna dziecka:

Kolejną zmianą, która może wywoływać wiele trudnych emocji u dzieci to brak bezpośredniego kontaktu z rówieśnikami. Mimo, iż można odnieść wrażenie, że dzieci bardziej zainteresowane były do tej pory kontaktami poprzez portale społecznościowe, to jednak okazuje się, że brak możliwości codziennego spotkania z rówieśnikami, powoduje częstsze odczuwanie złości, frustracji i samotności. Najbardziej widoczne jest to wśród młodzieży dorastającej, dla której rówieśnicy stanowią ważny punkt odniesienia, co do atrakcyjności, poczucia wartości, samooceny i przynależności do grupy. Brak możliwości zaspakajania tych potrzeb wpływa znacząco na dziecko, powodując poczucie osamotnienia, przygnębienia, ale także złość. Ograniczenie osobistych kontaktów zwiększa prawdopodobieństwo podejmowania decyzji i postępowania ryzykownego wynikającego z chęć bycia zauważonym, przyjętym do grup na różnych forach internetowych. Sprzyja to występowaniu zjawiska cyberprzemocy i sekstingu czyli obnażania się w sieci.  Ważne są także uczucia zakochania, zauroczenia, których rozwój został ograniczony. Dla młodego człowieka jest to bardzo trudnym przeżyciem. Pojawia się tęsknota, napięcie, zazdrość ponieważ dziecko ma poczucie straty, której nie jest w stanie w pełni zaspokoić przez kontakt on-line.

Ograniczone zostały do minimum także inne aktywności dzieci. Wiele z nich uczestniczyło do tej pory, w różnych zajęciach pozaszkolnych, związanych z zainteresowaniami, pasjami lub wyrównywaniem pewnych deficytów. Obecnie, jeśli jest taka możliwość odbywają się one zdalnie. Jeśli jest to niemożliwe – zostały zawieszone. Dzieci nie mają możliwości rozładowania swoich napięć, energii, frustracji. Zmniejszona została przestrzeń czerpania przyjemności z realizacji swoich ulubionych czynności. Ulubione aktywności pomagały dzieciom w odreagowywaniu stresu,  problemów szkolnych i domowych. Zajęcia dodatkowe bez wątpienia mają znaczący wpływ dla rozwoju     
i kształtowania poczucia własnej wartości, ponadto wpływają na urozmaicenie codzienności.

Ostatnim etapem, ale jakże ważnym, jest sama pandemia. Zmiany, jakie nastąpiły wywołują niepokój, zarówno u osób dorosłych jak i dzieci. Stały przekaz informacyjny dotyczący trudnej sytuacji epidemiologicznej oraz wyrażane przez rodziców obawy o przyszłość bytową rodziny, zdrowie i  życie, z dużym prawdopodobieństwem wpływają na zwiększone uczucie lęku u dziecka. Dzieci mogą obawiać się o zdrowie i życie swoich najbliższych, a jednocześnie odczuwać bezsilność i brak zrozumienia tego co się dzieje.

Całokształt opisanych powyżej czynników, może przyczynić się do osłabienia funkcjonowania psychicznego u dzieci, które do tej pory nie wykazywały problemów emocjonalnych. Może także przyczyniać się do pogłębiania trudności emocjonalnych u dzieci, które już się z nimi borykały. Ważne jest więc umiejętne rozpoznanie odczuć i stanów emocjonalnych własnego dziecka. Jeżeli rodzic odpowie na potrzeby dziecka, dostarczy mu odpowiednich informacji, da przestrzeń do mówienia o emocjach, okaże zrozumienie i wsparcie, z dużym prawdopodobieństwem  przyczyni się do normalizacji stanu emocjonalnego dziecka.

Bardzo ważne jest budowanie od samego początku relacji dziecko – rodzic, która w obecnej sytuacji może mieć diametralne znaczenie dla funkcjonowania dziecka. Dobra relacja, czyli taka, która jest zbudowana na wzajemnym zaufaniu i szacunku, zapewni sprawniejsze rozwiązywanie konfliktów które bez wątpienia będą się pojawiały.  Warto znaleźć czas na rozmowę, zapewnić  prywatność, by dziecko czuło, że rodzic jest autentycznie zainteresowany jego problemem, nie bagatelizuje go i dodatkowo dba o odpowiednie warunki rozmowy.

Rodzicu co możesz zrobić:

1) Zapewnij dziecku możliwość wyrażania tego co czuje.  Dziecko dużo częściej będzie wybuchało gniewem, frustrowało się, niecierpliwiło, szukało twojej uwagi. Pozwól mu o tym mówić, zachęć go do tego „…. wytłumacz mi co Cię tak rozzłościło’’, „ widzę, że jesteś smutny/smutna, powiedz mi    
z jakiego powodu”.

2) Zapewnij dziecko, że  jesteś z nim i zależy Ci na tym, aby mu pomóc, interesujesz się jego stanem „ co mogę dla Ciebie zrobić? ”, „czy mogę Ci jakoś pomóc?” Jeżeli sytuacja będzie bardzo trudna bądź przy dziecku, zapewnij, że Ci na nim zależy  „… chcę Ci pomóc, porozmawiajmy spokojnie, wtedy lepiej zrozumiem czego potrzebujesz”, „widzę że jesteś zły/ zła, zależy mi na tym żeby Ci pomóc, porozmawiajmy o tym”, „ co jest dla ciebie najtrudniejsze teraz?”.

3) Chociaż Twoje emocje mogą być dla Ciebie też bardzo trudne postaraj się w relacji z dzieckiem zachować spokój.  Nie unikaj mówienia o swoich uczuciach w sytuacji waszego konfliktu i tego co chcesz zrobić by pomóc dziecku „.. ciężko mi się z Tobą rozmawia jak do mnie krzyczysz, porozmawiajmy spokojnie”, „ chcę Cię przytulić, bo widzę że jesteś bardzo smutna/smutny”, „ jestem zdenerwowana/ zdenerwowany, dajmy sobie 10 minut na to żeby opanować emocje i wrócimy zaraz do tej rozmowy  OK?” .

4) Wytłumacz dziecku obecną sytuację, podtrzymując u dziecka świadomość, że jest ona przejściowa i wymaga czasowego dostosowania się. Pokazuj dziecku przykłady z bliskiego otoczenia ludzi, którzy przeszli przez zakażenie koronawirusem i obecnie funkcjonują jak przed chorobą.  Starsze dzieci często same wyrażają swoje lęki i obawy. Reaguj na nie, odpowiadaj na pytania, unikaj wyrażania wizji katastroficznych np.: „ połowa świata umrze przez tego wirusa”, „ nie wiem czy doczekamy się szczepionki i lekarstwa” . W przypadku młodszych dzieci w przekazywaniu i zdobywaniu informacji pomocne staną się dostępne w Internecie bajki lub historyjki, a w celu wejścia do wewnętrznych przeżyć dziecka – rysunki dotyczące obecnej sytuacji (narysuj koronawirusa, jaki jest ten koronawirus?, jak możemy sobie z nim poradzić?, narysuj nas spędzających czas w domu).  Rodzic jest osobą, która może uspokoić i dać poczucie bezpieczeństwa swojemu dziecku. Dziecko powinno mieć świadomość, że rodzina ma zasoby, aby poradzić sobie w czasie epidemii, i może liczyć na jej ochronę i wsparcie.

5) Postaraj się zorganizować wasz wspólny pobyt w domu, tak aby wypełniony był chwilami spędzanymi na indywidualnych czynnościach, bez naruszania prywatności i osobistej przestrzeni oraz chwilami spędzanymi wspólnie, dającymi przyjemność, budującymi więź np. wspólne ćwiczenia, przygotowywanie posiłków, gra w planszówki, kalambury, wspólna nauka i zabawa.

Uwaga !

Problem może pojawić się, gdy dziecko nie chce rozmawiać, odrzuca inicjowane przez rodzica próby rozmowy, nawiązania kontaktu. Warto, by rodzice zwrócili uwagę, na to czy dziecko przejawia następujące objawy:

• Dziecko jest apatyczne, nie ma motywacji do codziennych aktywności np. pielęgnacyjnych, aktywności domowych, kontaktu społecznego. Spędza czas w odosobnieniu, przeważnie w swoim pokoju, a jego aktywność jest bierna, czyli np. leży na łóżku i patrzy w okno, sufit, dużo śpi, stale sygnalizuje zmęczenie. Ciężko go namówić na wspólnie spędzony czas, odmawia wspólnych posiłków, gier, zabaw.
• Dziecko jest płaczliwe, smutne, przygnębione, rzadko się uśmiecha i nie przeżywa przyjemnych uczuć.
• Dziecko jest zalęknione lub poddenerwowane, ciągle zadaje pytania mogące świadczyć o dużym poziomie lęku i nie wykazuje uspokojenia po interwencji rodzica. Jest stale w pobliżu rodzica, nie chce się z nim rozstać. Lękiem, płaczem reaguje gdy rodzic się oddala.
• Dziecko jest wycofane, czas spędza samotnie, ograniczyło lub zupełnie wyeliminowało kontakt z rówieśnikami lub innymi domownikami. Unika rozmów wspólnych aktywności.
• Dziecko przejawia wiele zachowań opozycyjno- buntowniczych i na wszelkie próby nawiązania kontaktu lub ustalenia pewnych domowych zasad, reaguje złością. Przejawia wiele zachowań agresywnych w stosunku do rodzeństwa, zwierząt domowych lub rodzica.
• Ma objawy psychosomatyczne (bóle głowy, brzucha, nudności, wymioty itp.) nieuzasadnione medycznie,
• Ma zaburzenia snu
• Widoczne są objawy samouszkodzeń na ciele lub wyraża myśli dotyczące zrobienia sobie krzywdy lub myśli samobójcze.

Objawy te mogą być sygnałem aby szukać wsparcia i skorzystać z pomocy specjalisty (psychologa/ socjoterapeuty/psychoterapeuty). Nagromadzenie różnych trudnych sytuacji i przeżyć emocjonalnych może być tak duże, że rodzic, pomimo dużych chęci nie będzie w stanie pomóc dziecku. Świadomość rodzica, że z dzieckiem dzieje się coś niepokojącego, potrzebuje pomocy jest bardzo ważna, ponieważ mobilizuje do szukania wsparcia i aktywuje do działania. W wielu przypadkach pomoc specjalistów wpłynie pozytywnie na relacje rodzic – dziecko. Najważniejsza jest czujność rodzica i zaangażowanie w poprawę stanu psychofizycznego dziecka poprzez wsparcie i mobilizowanie go do korzystania z pomocy.

 Zespół  Psychologiczno-Pedagogiczny Szkoły Podstawowej nr 215 im Piotra Wysockiego w Warszawie:

psycholog - Katarzyna Zawiślak

socjoterapeuta- Karolina Kocon

pedagog - Małgorzata Krupa

pedagog - Alicja Ziarnik